Mag een persoon die doof is met de auto rijden?
Niet iedereen mag zomaar met de auto rijden. Uiteraard mogen enkel bestuurders met een geldig rijbewijs dat doen. En ze moeten ook passend verzekerd zijn natuurlijk.
Maar wanneer is je rijbewijs geldig en wanneer ben je passend verzekerd?
Het allerbelangrijkste lijkt het rijbewijs, want je kan pas van de rechten van je verzekering genieten als je rijbewijs in orde is. Je behaalt het rijbewijs door eerst te slagen op het theoretische examen. Daarna volg je een praktische opleiding om vervolgens met succes het praktische examen af te leggen.
Ben je zeker dat je rijbewijs daarna geldig is of blijft? Neen. Er zijn eigenlijk geen twee, maar wel drie examens met succes te doorstaan. Er is namelijk een derde voorwaarde waaraan elke bestuurder van een voertuig, waarvoor een rijbewijs vereist is, moet voldoen. Die derde voorwaarde heeft te maken met gezondheid. Het betreft dus medische aspecten. Iemand die slechtziend is, kan slechts onder zeer strikte voorwaarden ‘een medische goedkeuring’ krijgen. Geldt dit ook voor iemand die slechthorend is?
Het antwoord is ‘neen’. De wettelijke bepaalde medische criteria vermelden geen voorwaarden voor wat betreft het gehoor. Dat is eigenlijk niet zo verwonderlijk. Men schat immers dat ongeveer 90% van de informatie die verwerkt moet worden tijdens het rijden visueel van aard is. De auditieve informatie is proportioneel dus veel minder van belang. En dikwijls is het zo dat wat je hoort, in het verkeer, ook samengaat met wat je ziet.
Een kleine nuance dient wel gegeven te worden. Er zijn geen voorwaarden voor wat betreft het gehoor, maar wel voor wat betreft evenwicht. Beide functies zijn ‘anatomisch’ aan elkaar verwant. Maar iemand die ‘enkel’ doof of slechthorend is, hoeft zich niet per definitie zorgen te maken over het rijbewijs.
Alhoewel er dus geen reden is tot bezorgdheid wat betreft de geldigheid van het rijbewijs, kan het behalen van het rijbewijs wel degelijk als een uitdaging beschouwd worden.
Het studeren van de theorie is iets wat elke leerling-bestuurder dient te doen. Echter, een slechthorend of dove persoon geniet uiteraard minder of niet van de verbale vormen van lesgeven of uitleg krijgen. Ze zijn dus beperkter in aanbod en mogelijkheden in vergelijking met hun goed horende collega-leerlingen. Zo ook bij het theoretisch examen. De doorsnee examinandus geniet zowel van de gesproken als van de geschreven vraagstelling. De dove of slechthorende examinandus niet.
Dit nadeel lijkt op het eerste gezicht misschien eerder beperkt. Echter, het speelt wel een grotere rol bij de volgende fasen van het behalen van het rijbewijs. Het belang van verbale communicatie tijdens zowel de praktische opleiding als tijdens het examineren zijn niet te onderschatten. Voor wat betreft het leren rijden: terwijl je rijdt, word je gecoacht door je lesgever. Je kan dus rijden én luisteren tegelijkertijd, zonder je ogen van de weg af te moeten halen. Voor de slechthorende of dove persoon is dat anders! Wat de goedhorende leerling ‘hoort’ van de lesgever, moet de slechthorende of dove leerling meestal ‘zien’ door bijvoorbeeld te liplezen en/of gebruik te maken van gebaren- of geschreven taal. Beide vormen van ‘visuele communicatie’ noodzaken het veranderen van blik en vormen dus potentieel een gevaar. Het is een onmiskenbaar nadeel.
Hetzelfde geldt tijdens het examen. De examinator geeft doorgaans de instructie in gesproken vorm. Ook hier is de dove of slechthorende examinandus in het nadeel. Elke extra belasting van het visueel systeem stelt hem of haar immers in het nadeel.
Er zijn natuurlijk wel creatieve oplossingen te bedenken. Zo is ons bekend dat men bijvoorbeeld tijdens het examen met lichte aanrakingen de gewenste richting aangaf (één tik is links, twee tikken is rechts). Fysieke aanraking kan echter enkel wanneer beide communicatiepartners zich hierbij comfortabel voelen. Daarom kan men ook systemen bedenken waarbij de lesgever of examinator boodschappen intikt op een tablet, die dan zichtbaar gemaakt worden op een ander medium, goed en makkelijk zichtbaar voor de leerling. Dit is minder ‘privacy invasief’, maar dan weer meer ‘visueel belastend’.
Kortom, de dove of slechthorende leerling kan wel een rijbewijs hebben. Het behalen ervan is wel degelijk een extra uitdaging.
“Maar als dove en slechthorende personen niet noodzakelijk onveilige bestuurders zijn, waarom wordt dan aan andere bestuurders afgeraden om met luide muziek aan het verkeer deel te nemen? Dat is toch dezelfde situatie?!”
De twee situaties zijn niet volledig vergelijkbaar. De personen met een auditieve beperking gebruiken doorgaans hun andere zintuigen op een meer efficiënte manier, waardoor het eventuele nadeel gecompenseerd wordt. Anderzijds is het zo dat luide muziek de aandacht verstoort; met andere woorden de luide muziek leidt af. De auditieve beperking heeft dat ‘cognitieve’ nadeel niet.
Mark Tant, PhD
verantwoordelijke CARA, Vias institute
